در این رساله به بررسی جایگاه وقف در اسلام و قرآن پرداخته و همچنین وقف را در ادب فارسی مورد بررسی قرار داده ایم. سعی شده به اهمیت و جایگاه آن بیشر در کلام الهی پرداخته شود.

برای نگرش به مقام«وقف» در قرآن کریم بایستی آیات شریفه ای که بر «انفاق، احسان، عمل صالح، خیرات، مبرات،...باقیات صالحات، ایثار،...صراحت دارد در نظر گرفت و از طرفی مبارزه بی امان وحی الهی را با «کنز مال، تکاثر، تفاخر، استکبار سرقت، طغیان، کسب حرام، حب مال، راندن قهر آمیز یتیم، پرخاش بر سائل و ...را با تعمیقی وسیع از سه علم و ایمان بنگریم.

با توجه به اهمیت وقف در اقتصاد جوامع اسلامی بر آن شدیم در این مقاله ابتدا به تعریف مختصری از وقف و اهداف ان پرداخته و سپس ابعاد اقتصادی ان را بررسی کنیم.

مقدمه:

فقر یکی از موانع عمده پیشرفت و سعادت انسان و به فعلیت رسیدن قوه ها و استعدادهایی است که خداوند متعال برای نیل انسان به کمال مورد نظر: (که غرض آفرینش انسان بوده است) به او داده است. یکی از جاهایی که «وقف» می تواند به طور فعّال وارد عمل شود و موانع سعادت و به فعلیت رسیدن استعدادهای انسان را برطرف کند، در بیان محو فقر و در نتیجه تأمین اجتماعی می باشد. مطالعه اجمالی تاریخ وقف این حقیقت را روشن می کند که نخستین انگیزه های واقفان برای مبادرت به وقف، نابودی فقر و محرومیت از جامعه مسلمین بوده است چنان که در تاریخ آمده است. قطعه زمینی از اراضی خیبر به عُمر رسید، عمر به حضور پیامبر (ص) شرفیاب شد و کسب تکلیف کرد. پیامبر (ص) فرمودند: می توانید اصل آن را صدقه بدهید که فروخته نشود، بخشیده نشود و به ارث منتقل نگردد. و عمر چنین کرد و عواید آن را برای فقرا، خویشاوندان، بردگان، در راه خدا مهمان و ابن سبیل قرار داد. (البلاذری ؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 384) و نیز در وقفنامه حضرت امیر (ع) بعد از حمد و ستایش خداوند متعال آمده است:

«علی ، عبدالله و امیرمؤمنان، دو مزرعه ابن نیزر و بغیبغه را برای فقرای مدینه و ابن سبیل صدقه قرار داد، تا خداوند روز قیامت چهره او را از حرارت آتش مصون دارد. فروخته نمی شود، بخشیده نمی شود، تا به دست وارث هستی (خدا ) برسد» (حموی، معجم البلدان، ج 4، ص 176)

به همان میزان که وضع مالی مسلمین بهبود پیدا می کرد در موقوفات هم از جهت کمّی و کیفی گسترش و تغییراتی حاصل می شد، به طوری که از تاریخ بدست می آید، در صدر اسلام، علاوه بر این که تعداد موقوفات معدود بوده، بیشتر برای رهایی فقرا از وضع سخت معیشتی آن زمان اختصاص داده شده است و به تدریج با فتوحات مسلمین و گسترش سرزمین های اسلامی و با سرازیر شدن ثروت کشورهایی مانند ایران، یمن و عراق و ... به بیت المال وضع زندگی مسلمانان بهبود پیدا کرد و همراه با آن فرصت بیشتری برای پرداختن به مستحباتی همچون «وقف» حاصل شد. و اکنون پس از چهارده قرن همچنان بهترین سیستم تأمین اجتماعی است که با استفاده از حسن نیکوکاری و وعده ثروت در آخرت در بین مردم رواج دارد بدون اینکه هزینه ای برای بیت المال مسلمین داشته باشد.( عبید الکبیسی، ج 1,ص41 )

 فهرست مطالب

1-1- مقدمه. 2

1-2- بیان مسئله. 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 7

1-4- اهداف وقف و بنیاد جهانی وقف... 10

1-5- پیشینه وقف... 11

1-6- وقف از گذشته تا حال. 12

1-6-1- وقف در میان عراقی های قدیم. 12

1-6-2- وقف در میان مصریان قدیم. 13

1-6-3- وقف در میان رومیان. 14

1-6-4- وقف در میان آلمانیها 15

1-6-5- وقف در كشور فرانسه. 15

1-6-6- وقف در حقوق انگلوساكسون (حقوق قدیم انگلستان و آمریكا) 16

2-1- مفهوم وقف... 19

2-2-وقف در اسلام و حكومتهای اسلامی.. 21

2-2-1- وقف در قرآن. 21

2-2-2- وقف در سنت... 22

2-3- مشروعیت وقف... 23

2-4- جایگاه وقف... 24

2-5- فرهنگ وقف... 27

2-6- وقف، محك دینداری.. 30

2-7- وقف مطلوب دین.. 30

2-8- نقش وقف در بالا بردن ارزش های الهی و معنوی.. 31

2-9- راههای عملی برای بهبود کار کرد وقف در جامعه. 32

2-10- راه کارهای عمومی برای گسترش وقف... 33

2-11- راه کارهای اقتصادی برای افزایش وقف... 34

2-12- جایگاه وقف در نظام اقتصادی اسلام. 36

3-1- مقدمه. 42

3-2- تأکید اسلام بر امر صدقات جاریه و موقوفات... 43

3-3- وقف راهکاری مناسب در زدودن فقر و بی عدالتی.. 44

3-4- واقف ، معامله با خدا می کند. 46

3-5- وقف ، راه نجات از آتش دوزخ.. 49

3-6-وقف ، مصداق باقیات الصالحات... 50

3-7-چند روش مصرف موقوفات... 52

4-1- مقدمه. 56

4-2- ابعاد وقف... 57

4-3- جایگاه وقف در توسعه اقتصادی.. 58

4-4- آشنایی با مفاهیم وقف... 59

4-5- انواع وقف... 60

4-6- اهداف وقف... 60

4-7- آثار اقتصادی وقف... 61

4-8- تاثیر وقف بر استقلال سیاسی و اقتصادی و رشد و توسعه. 64

4-9- نقش وقف در گسترش مالکیت... 65

4-10- نقش وقف در تامین اجتماعی.. 65

4-11- نقش وقف در کاهش اختلافات طبقاتی و به وجود آوردن عدالت اجتماعی.. 66

4-12- نقش وقف در فقر زدایی.. 67

4-13- جبران کمبود خدمات دولتی.. 72

تنظیم کننده جریان پول و کالا در اقتصاد. 72

4-14- ثبات اقتصادی.. 73

4-15- کوچک شدن حجم و اندازه دولت... 74

4-16- تشکیل سرمایه در بازارهای مالی از طریق وقف... 74

4-17- نقش وقف در انباشت سرمایه انسانی.. 75

4-18- نقش وقف در افزایش بهره‌وری.. 77

4-19- نقش وقف در کاهش نابرابری.. 79

4-20- نقش وقف در حذف فقر مطلق.. 83

4-21- حقوقی در وقف سهام شرکت‏ها 85

4-21-1-مفهوم وقف‏ در سهام. 85

5-1-نتیجه گیری.. 94

منابع: 97